Therapie als oorzaak van conflict: "Als ik naar mijn problemen had gekeken, had je misschien geen therapie nodig."

Als we onze jeugd als een fundament beschouwen, een basis die ons later in ons leven ondersteunt, kunnen negatieve ervaringen op jonge leeftijd ons ernstig destabiliseren – zelfs als volwassenen. Dit geldt voor duidelijke trauma's zoals een ernstig verlies of mishandeling. Maar onvervulde behoeften kunnen ons ook vormen. Bijvoorbeeld de behoefte aan stabiliteit en veiligheid, of de behoefte aan een gezonde emotionele beheersing.

Dit is het geval bij Jenny*, enig kind en kind van een gescheiden moeder. Ze bracht het grootste deel van haar jeugd en adolescentie door bij haar alleenstaande moeder. Frequente verhuizingen en de wisselende partners van haar moeder, die soms wel en soms niet bij hen woonden, zorgden ervoor dat Jenny zich als kind zelden veilig voelde en weinig stabiliteit ervoer. In plaats daarvan leerde ze al vroeg haar eigen emotionele behoeften opzij te zetten en zich aan te passen.

Als we in onze kindertijd niet leren hoe we onze gevoelens correct kunnen herkennen, benoemen en op een gezonde manier kunnen reguleren, kan dit op volwassen leeftijd leiden tot problemen in onze relaties. Idealiter worden we ons dan bewust van deze ongezonde patronen en werken we eraan – misschien alleen, in moeilijkere gevallen, of misschien met behulp van therapie in het geval van een psychische aandoening.

Het kan moeilijk zijn om met ouders over psychische problemen te praten

Maar wanneer we onze ouders proberen uit te leggen dat bepaalde gebeurtenissen uit onze jeugd (of hoe we daarmee omgingen) hebben geleid tot onze huidige psychische problemen, voelen ze zich vaak aangevallen. "Veel ouders reageren onzeker wanneer ze horen dat hun kind therapeutische hulp zoekt – vaak uit angst of een gevoel van falen", legt prof. dr. Petra Beschoner uit, specialist in psychiatrie, psychotherapie en psychosomatische geneeskunde en medisch directeur van de acute zorgkliniek in Bad Saulgau.

Bovendien is er vaak sprake van een discrepantie in perceptie: "Een jeugd die gekenmerkt werd door onzekerheid en verwaarlozing van het kind, werd door de ouders misschien als volkomen 'normaal' ervaren."

Hoe gaan we om met relatiecrises? Wanneer is een relatiebreuk zinvol? Waarom gaan vrouwen anders uit elkaar dan mannen? We beantwoorden deze en andere vragen in ons PDF-dossier over relaties in crisis.

Ontdek nu

Therapie verliest geleidelijk aan zijn stigma – gelukkig

Vooral wanneer de ouders hun eigen jeugdervaringen met zich meedragen die nooit verwerkt zijn. Jenny's moeder bijvoorbeeld, bracht een aantal jaren van haar jeugd door in een tehuis; haar vader was alcoholist en stierf vroeg; haar moeder was overbelast en nauwelijks bereikbaar.

Terwijl in eerdere generaties, zoals die van Jenny's moeder, mentale gezondheid en vooral therapie taboe waren, wordt de psyche tegenwoordig gelukkig gezien als onderdeel van holistische gezondheid en wordt psychotherapie langzaam maar zeker een legitieme behandeloptie. Steeds meer mensen praten openlijk over het feit dat ze zich niet altijd even goed voelen, of zoeken therapeutische hulp om bepaalde ervaringen te verwerken of hulpmiddelen te leren om gezonder met hun emoties om te gaan.

Dat gold ook voor Jenny, die eindelijk de vicieuze cirkel van psychische aandoeningen, emotionele onderdrukking en instabiliteit wilde doorbreken. Het was echter allesbehalve makkelijk om haar moeder erover te vertellen.

Waarom parentificatie het probleem vaak verergert

"Veel volwassenen willen graag met hun ouders praten over stressvolle jeugdervaringen, maar de drempel is vaak aanzienlijk", bevestigt prof. Beschoner. "Degenen die hiermee te maken hebben, zijn vaak bang hun ouders te belasten of schuldgevoelens bij hen op te roepen – vooral als ze al vroeg hebben geleerd verantwoordelijk te zijn voor het emotionele welzijn van hun ouders." Dit wordt parentificatie genoemd.

Jenny kent dit fenomeen: haar moeder was de enige constante in haar jeugd. "Daardoor waren we altijd heel close – misschien zelfs te close." Tijdens de therapie vond ze het moeilijk om voldoende afstand te nemen om zelfs maar te erkennen dat bepaalde dingen in haar jeugd niet optimaal waren verlopen. "Laat staan dat ik het over mijn hart zou hebben gehad om mijn moeder met deze gevoelens te belasten."

Maar zo'n gesprek is ook lastig voor ouders, zegt prof. Beschoner. Velen hebben nooit geleerd om over gevoelens te praten en klampen zich vast aan overtuigingen als "Je moet sterk zijn" of "Vroeger konden we het prima redden zonder therapie." "Daar komt vaak nog sociale schaamte bij: toegeven dat het niet goed ging binnen het gezin kan als een tekortkoming worden gezien", legt de psychotherapeut uit.

Ondanks al haar zorgen durfde Jenny openlijk met haar moeder over haar therapie te praten: "Om mijn moeder en onze relatie niet te belasten, vertelde ik haar dat ik in therapie was, maar ik beloofde haar geen details te vertellen." Maar haar moeder bleef maar vragen stellen, vermoedelijk uit angst voor wat Jenny zou zeggen en vooral voor wat de therapeut haar zou "overtuigen" over haar jeugd.

"Nou, dan was ik waarschijnlijk een slechte moeder."

Jenny zegt dat ze zelfs af en toe constructieve gesprekken met haar moeder had. Op goede momenten kon haar moeder heel reflectief op de situatie reflecteren. Jenny herinnert zich één zin bijzonder goed: "Als ik eerder naar mijn problemen had gekeken, had je vandaag misschien niet naar therapie hoeven gaan," zei haar moeder ooit.

Op andere momenten raakte ze echter behoorlijk geïrriteerd. "Nou, ik moet wel een vreselijke moeder zijn geweest als je je nu niet goed voelt door mij," mopperde haar moeder soms. Gevolgd door: "Dan moet ik ook wel geestelijk ziek zijn, want mijn jeugd was veel erger dan die van jou."

Objectief gezien was haar jeugd in een pleeggezin met een alcoholistische vader waarschijnlijk traumatiserender dan de constante verhuizingen, partnerwisselingen en het algemene gebrek aan stabiliteit die Jenny tijdens haar jeugd ervoer. Maar met zo'n uitspraak ontkent de moeder haar dochter haar percepties en gevoelens. Hoe kun je in zo'n moeilijke situatie een constructieve dialoog voeren?

Ontmoet elkaar op ooghoogte – en verdraag ambivalentie

Therapeut prof. Beschoner adviseert: "Hierbij kan het nuttig zijn om eerst het perspectief van de moeder te vragen: 'Waarom was het toen zo? Hoe heb je je leven geleid?' Een gesprek op ooghoogte kan de deur openen naar wederzijds begrip." Ouders zijn echter niet altijd bereid om hun eigen verleden onder ogen te zien. "Sommigen moeten zich vasthouden aan hun eigen interpretatie om zichzelf te beschermen. In zulke gevallen is het belangrijk om de eigen perceptie niet in twijfel te trekken, zelfs niet als de ouder er anders over denkt."

Begrijpen wat ouders heeft gemaakt tot wie ze zijn, kan helend zijn, legt de expert uit. "Het betekent niet dat je je eigen lijden relativeert, maar dat je het in een bredere context plaatst." Een sleutel hierbij is het vermogen om ambivalentie te verdragen: je kunt tegelijkertijd verdrietig en boos zijn over je eigen verwondingen – en toch compassie voelen voor je ouders.

Met deze ambivalentie is het echter vaak niet gemakkelijk om te leven. In de praktijk, dat wil zeggen in het dagelijks leven, zijn individuele emoties in deze cocktail van emoties – woede, verdriet, angst, ongeduld, frustratie, mededogen, liefde, schuldgevoel – niet zo gemakkelijk te scheiden. "Als we er samen in slagen te erkennen dat stressvolle jeugdervaringen geen teken zijn van persoonlijk falen, maar vaak intergenerationele invloeden weerspiegelen, kan dit leiden tot meer mededogen voor onszelf en voor onze ouders."

Zelfredzaamheid: verantwoordelijkheid nemen voor je eigen gezondheid

Jenny oefent dit ook. In therapie leert ze haar gevoelens te accepteren en vooral te delen met haar moeder. In tegenstelling tot haar moeder is het haar inmiddels gelukt om op haar eind dertig een stabiel thuis voor zichzelf te creëren en tien jaar lang een gezonde relatie te onderhouden. Allemaal dingen die ze in haar jeugd niet heeft meegemaakt of geleerd.

Uiteindelijk zijn Jenny en wij allemaal als volwassenen verantwoordelijk voor onszelf. "Therapie gaat er niet om iemand de schuld te geven, maar om de verbanden te begrijpen", zegt prof. Beschoner. "Wie moeilijke jeugdervaringen erkent zonder erin te verzanden, kan leren de verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven te nemen." Dit betekent niet dat we het verleden mooier maken dan het is, maar dat we onze eigen pijn serieus nemen en tegelijkertijd de kracht ontwikkelen om goed voor onszelf te zorgen in het hier en nu.

* Naam gewijzigd door de redactie

Brigitte

#Onderwerpen